Zrównoważona żegluga w oczach prawników i inżynierów

Żegluga przyjazna dla człowieka i środowiska, coraz bardziej bezpieczna i inteligentna, a w perspektywie bezzałogowa – to tematy wiodące IX Ogólnopolskiej Konferencji Prawa Morskiego zorganizowanej przez Katedrę Prawa Morskiego Wydziału Prawa i Administracji UG oraz Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA Gdańsk. 21 i 22 kwietnia 2021 r. naukowcy, przedstawiciele biznesu i administracji zebrali się na wirtualnej debacie pod wiodącym tytułem „Prawo morskie dla zrównoważonej żeglugi”. 

„Zrównoważona żegluga jest przedmiotem dyskusji i analizy prowadzonej przez przedstawicieli różnych dyscyplin, a »Prawo morskie dla zrównoważonej żeglugi« jest poświęcone zagadnieniom, które mają istotne znaczenie dla rozwoju prawa morskiego ukierunkowanego na zrównoważoną żeglugę” – uzasadniali zorganizowanie konferencji prof. Dorota Pyć – kierownik Katedry Prawa Morskiego, oraz Jakub Puszkarski przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Ogólnopolskiej Konferencji Prawa Morskiego. 

Debata młodych

Konferencja tradycyjnie rozpoczęła się dzień wcześniej, 21 kwietnia, debatą młodych naukowców do której zgłoszono bardzo dojrzałe i istotne tematy, m.in.: 
̶    regulacja prawna morskich statków autonomicznych a pozycja kapitana w rozumieniu Kodeksu Morskiego (Filip Krokos, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) 
̶    statki autonomiczne, czyli sztuczna inteligencja w żegludze morskiej – zagadnienia prawne (Patrycja Łukasiewicz, Uniwersytet Gdański, PwC)
̶    morskie planowanie przestrzenne i podejście ekosystemowe w zrównoważonym rozwoju polskich portów morskich (Filip Walczak) 
̶    zrównoważona żegluga arktyczna – obecny stan prawny oraz perspektywy rozbudowy systemu (Borys Sadowski, Uniwersytet Warszawski). 

Prawo, ekonomia, ekologia 

Wprowadzeniem do gdańskiej konferencji była prezentacja działań na rzecz zrównoważonej żeglugi w pracach Międzynarodowej Organizacji Morskiej. Przedstawiła je w obszernej prezentacji dr Dorota Lost-Siemińska, kierowniczka Działu Prawnego IMO. O zmianach w technologii napędów statków i poszukiwaniu rozwiązań zmniejszających emisję substancji szkodliwych mówił, posługując się licznymi przykładami prof. Ernest Czermański z Wydziału Ekonomicznego UG. Na inny aspekt zagadnienia ochrony środowiska zwróciła dr Magdalena Adamowicz. Przedmiotem jej prezentacji był rozwój portów i terminali przyjaznych dla otocznia. W kolejnych wystąpieniach zwrócono m.in. uwagę na problematykę ubezpieczeń (Marek Lewandowski, TUR Warta) oraz zagadnienie złomowania statków (adw. dr Dominika Wetoszka, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni, Pomorska Izba Adwokacka w Gdańsku). Złomowanie statków na azjatyckich plażach wciąż nie jest przyjazne ani dla środowiska, ani dla człowieka, alarmuje od lat organizacja ekologiczna NGO Shipbreaking Platform. 

Statek bez załogi

W kolejnej sesji przedmiotem rozważań był inteligentna żegluga morska. Rozpoczął ją mocnym akcentem Inacio Golebski z DNV, który przedstawił różne aspekty wprowadzenia do eksploatacji statku bezzałogowego. Wprowadzenie statków bezzałogowych to wyzwanie dla prawników. W IMO wciąż dyskutuje się, jak rozwiązać problem odpowiedzialności w przypadku nieprzewidzianego zdarzenia spowodowanego przez statek autonomiczny. Na te aspekty zwróciły uwagę dr Zuzanna Pepłowska-Dąbrowska (Wydział Prawa i Administracji UMK) oraz Karolina Sypion-Babś (Polski Rejestr Statków). Wciąż trwają rozważania, ale brak konkretnych rozwiązań prawnych. 

Cyberbezpieczeństwo w transporcie morskim 

Uczestnicy kolejnej sesji skupili się na bezpieczeństwie żeglugi morskiej. Otwierający finalną sesję konferencji Marek Grzybowski (Bałtycki Klaster Morski, Polskie Towarzystwo Nautologiczne) zwrócił uwagę, że zagrożenie załamaniem działania infrastruktury IT i koncentracją operatorów ICT, obniżeniem jakości sieci informatycznych, radykalne zmiany klimatyczne, utrata różnorodności biologicznej i szkody w środowisku naturalnym człowieka to ryzyka wyeksponowane wśród innych istotnych zagrożeń dla światowej gospodarki, które zostały zidentyfikowane w niedawno opublikowanym World Economic Forum Global Risk Report 2021. 

Problematykę bezpieczeństwa cybernetycznego szeroko omówili Adam Niklewski z DNV oraz prof. Wojciech Wiewiórowski z Wydziału Prawa i Administracji UG. Transport morski i porty, operatorzy offshore i urzędy morskie nie unikną ataków ransomware, oprogramowania wymuszającego okup – jak twierdzi prof. Wojciech Wiewiórowski, na dowód podając szereg przykładów. Natomiast dr inż. Krzysztof Kołwzan (Polski Rejestr Statków), który zwrócił uwagę na efektywność energetyczną statku, podkreślił, że „cel strategiczny to redukcja gazów cieplarnianych przez żeglugę do 2050 r. co najmniej o 50% w stosunku do poziomu z 2008 r. oraz całkowite wyeliminowanie GHG z żeglugi międzynarodowej w XXI wieku”. 

Statek bez kapitana i załogi a prawo pracy

Znakomitym podsumowaniem tej części konferencji było ostatnie wystąpienie tego panelu. „Statek bez kapitana i załogi – o zmianach na horyzoncie morskiego prawa pracy?” – odpowiedzi na to przewrotne pytanie podjął się dr kpt. ż. w. Cezary Łuczywek z Green Management. No bo skoro statek bez załogi, to czy można rozważać problematykę prawa pracy? O prawach marynarzy i w ogóle załóg zaczęto mówić dosyć późno, a pierwsze konwencje powstały dopiero w latach 20. ubiegłego wieku. A jakie będą skutki, gdy na morza wypłyną statki autonomiczne? „Nie będą miały zastosowania niektóre konwencje, jak STCW, SALVAGE, SOLAS, MLC, UNCLOS” – wymienia dr Łuczywek. Ale to nie wszystko. Jeśli żegluga statkami bezzałogowymi stanie się faktem rację bytu stracą agencje zatrudniające marynarzy i działy załogowe u operatorów, nie będą potrzebne firmy zaopatrujące statki w żywność i środki zaopatrzenia dla załóg. Zmniejszy się również popyt na pracę niektórych specjalistów urzędów morskich i wykładowców w szkołach morskich. Rację bytu stracą związki zawodowe marynarzy. 

Marek Grzybowski